تبیین زمان و مکان در نگارگری ایرانی بر طبق اندیشه و شهود عرفای مسلمان

چکیده: در پی عطف به مختصات زمانی و مکانی ویژه در نگارگری ایرانی- اسلامی که در حدود پنج قرن همچنان ثابت و پا بر جا می ماند ، شاهد ویژگی ها و شاخصه هایی هستیم که ورای مختصات زمانی و مکانی حاکم بر عالم محسوس ، جهانی دیگر ، فضا – زمان و مکانی دیگر را می نمایاند ؛ نوعی کیفی از زمان و بافتی از مکان که به هر صورت مغایر با روش های بازنمایی زمان ومکان کمّی در جهان طبیعت است و به انحاء گوناگون مبیّن همزمانی امور و جمع اضداد است؛ به طوری که «وقت» ، «حال سرمدی» و«عالم ملکوت» توصیف شده عارفان ، وجوه و ویژگی های طرح شده در رابطه با زمان و مکان کیفی در نزد عرفای مسلمان را تداعی می کند. در این پژوهش ضمن طرح فرضیه ارتباط صورت و محتویِ نگارگری ایرانی با مبانی شهودی عرفان اسلامی و بررسی دقیق پیشینه تحقیق، سعی بر آن شده که ابتدا با روش مشاهده مستقیمِ نگاره ها و بهره گیری از روش توصیفی– تحلیلی ، منابع دست اوّل معتبرِ موجود یعنی مکتوبات و گفته های عرفای برجسته و شاخص هر عصر مورد بررسی ، جستجو و تأمل قرار گرفته است. دامنه تحقیق در این حوزه با توجه به نوع تحقیق (بنیادی- کیفی) محدودیت زمانی و مکانی نداشته همچنان که در حوزه نگارگری دوره مورد نظر اوایل سده هفتم تا نیمه اوّل سده یازده هجری است. ( تا آنجا که بتوان از مکتب اصیل در نگارگری ایران سخن گفت.) در این راستا با هدف یافتن و در کنار هم نهادنِ توصیفات عارفان در رابطه با ویژگی های زمانی – مکانی مطروحه عوالم باطنی و ویژگی ها و شاخصه های فضایی(زمانی- مکانی) نگاره ها به وارسی و آزمون فرضیه تحقیق پرداخته شد . یافته های تحقیق موید صحت فرضیه بوده و بیانگر آن است که ؛ این ویژگی های بصری بر ویژگی ها و مختصات تصویری توصیف شده عرفای مسلمان منطبق است. واژگان کلیدی : زمان ، مکان، نگارگری ایرانی، عرفان اسلامی ، حال سرمدی ، جمع اضداد ، همزمانی